Kotarz to fascynujące wzniesienie, które wyróżnia się zarówno swoją wysokością, sięgającą 974 m n.p.m., jak i znaczeniem geograficznym w obrębie Beskidu Węgierskiego. Obejmuje ono kluczowy segment grzbietu Beskidu Śląskiego, stanowiący wschodnią granicę pomiędzy Przełęczą Salmopolską a Karkoszczonką. Co więcej, Kotarz rozciąga się na północno-zachodni grzbiet, obejmujący oczywiście wzniesienia takie jak koty 918 m i 828 m, które prowadzą w kierunku doliny Brennicy oraz Hołcyny.
Szczyt Kotarza, zlokalizowany w niedalekiej odległości od miejscowości Szczyrk-Solisko, jest otoczony przez malownicze polany, które oferują zapierające dech w piersiach widoki na pobliskie szczyty, w tym na Skrzycznego. Na górze jednej z tych polan wznosi się maszt przekaźnika telekomunikacyjnego, który można dostrzec z daleka. Zachodnie stoki stanowią źródło potoku Hołcyna, porośnięte są lasem bukowo-świerkowym, ale jednocześnie charakteryzują się kamienistym podłożem, obfitującym w liczne rumowiska i rozpadliny.
Wzdłuż bocznego grzbietu Kotarza odnajdziemy dwie obszerne polany: pierwsza z nich, nazywana Halą Jaworową, rozciąga się od samego szczytu Kotarza aż do koty 918 m, z kolei druga zajmuje rozległe siodło między kotami 918 m i 828 m. Przez wieki, polany te były żywotnym ośrodkiem szałaśnictwa. W historii zapisał się tam „Szałas Kotarz”, który miał swoje początki już w 1689 roku. W 1755 roku wzmiankowano szałas na Kotarzu jako jedno z dziewięciu gospodarstw pasterskich w regionie Brennej. Rekordowa liczba zwierząt, 211 owiec oraz 12 krów, pasła się w szałasie na Kotarzu w 1913 roku.
W latach 70. oraz 80. XX wieku, tradycja szałaśnictwa była kontynuowana przez duże eksperymentalne owczarnie, które znajdowały się u podnóża wspomnianej Hali Jaworowej. Właścicielami tej obory był ówczesny Zakład Doświadczalny Instytutu Zootechniki PAN. Z czasem, po zakończeniu wypasu, obiekt ten podupadł, a w pierwszej dekadzie XXI wieku został ostatecznie rozebrany. W dolnej części drugiej polany, nazywanej Halą Jaworową, można spotkać budynki przysiółka Kotarz, który w ostatnich latach coraz bardziej się rozwija dzięki powstawaniu domków letniskowych, które powoli zajmują także same grzbiety ramienia Kotarza.
Nazwa „Kotarz” jest charakterystyczna dla polskich rejonów górskich i często nawiązuje do historycznych tradycji pasterskich. Może oznaczać miejsce, w którym owce, wypędzane wiosną na wysokogórskie pastwiska, wydawały młode, co przypisuje jej nazwę „kocił się”. Jednak bardziej prawdopodobne wydaje się, że wyraz ten wywodzi się od słowackiego terminu chotár, co oznacza ‘obszar gminny’ lub ‘granicę wyznaczającą ten obszar’ — w tym przypadku odnosi się do grzbietów górskich oddzielających Brenną od Szczyrku.
Walory przyrodniczo-krajobrazowe
Góra Kotarz wyróżnia się niezwykłymi walorami przyrodniczymi i krajobrazowymi, które przyciągają miłośników natury. Obszar ten jest znany z obecności prawnie chronionych gatunków roślin oraz zwierząt. Wśród roślin można znaleźć takie gatunki jak: paprotka zwyczajna, storczyki, widłak jałowcowaty oraz widłak goździsty. Z kolei w faunie regionu spotkać można m.in. nietoperze, wilki oraz puszczyka uralskiego.
Rejon ten stanowi ważny element krajowego południowego korytarza ekologicznego. Część góry Kotarz, znana jako Beskid Węgierski, jest wyjątkowym korytarzem, który łączy obszary Natura 2000 Beskid Śląski, obejmujące pasma Równicy i Baraniej Góry, z masywami Klimczoka i Skrzycznego. Taki korytarz lokalny odgrywa kluczową rolę w zachowaniu tamtejszych populacji dużych ssaków, w tym beskidzkiej populacji wilka.
Na polanach Kotarza można znaleźć jedne z największych w Polsce stanowisk naparstnicy purpurowej. W okolicy występuje także wiele pomników przyrody, zarówno ożywionej, jak i nieożywionej, w tym druga co do wielkości jodła w Polsce. Co więcej, zbocza góry porastają niezwykle rzadkie zespoły roślinne, takie jak kwaśna buczyna górska oraz żyzna buczyna karpacka.
Warto zaznaczyć, że góra Kotarz jest częścią Parku Krajobrazowego Beskidu Śląskiego, gdzie lasy odgrywają istotną rolę w ochronie wód oraz gleby, przyczyniając się do zachowania cennych zasobów naturalnych regionu.
Zagrożenia przyrody
Gminy Brenna oraz Szczyrk miały na celu rozbudowę infrastruktury narciarskiej, która miała doprowadzić do powstania obszernego ośrodka narciarskiego, łączącego obie gminy. W rejonie góry Kotarz planowano budowę wyciągów krzesełkowych, nartostrady o długości 1,5 km, jak również drogi oraz schroniska. Wyciąg krzesełkowy miałby prowadzić na szczyt góry, natomiast kolejny łączyłby go z już istniejącymi trasami narciarskimi w rejonie Soliska w Szczyrku.
Jednakże, realizacja tego projektu wiązała się z koniecznością wylesienia znacznych obszarów pod infrastrukturę wyciągów oraz nartostrady. Ułożenie wyciągów krzesełkowych przez górę naruszyłoby krajowe i lokalne korytarze ekologiczne w tym regionie.
Organizacje ekologiczne skrytykowały pomysł rozbudowy infrastruktury narciarskiej w okolicach góry, akcentując szczególnie groźny wpływ tej inwestycji na ciągłość korytarza ekologicznego oraz na chronione gatunki roślin i zwierząt. W rezultacie inwestorzy, wraz z przedstawicielami samorządów, zrezygnowali z tych ambitnych planów.
W 2022 roku temat zabudowy Kotarza oraz Hali Jaworowej powrócił, jednakże obecnie plany rekreacyjne zostały całkowicie porzucone. Teren ma zostać zagospodarowany przez dewelopera, a w miejscu o dużym znaczeniu kulturowym i historycznym, w parku krajobrazowym, planowana jest budowa luksusowych apartamentów oraz hotelu, z odrębną drogą dojazdową i parkingami.
W kwietniu radni, podczas nadzwyczajnej sesji, przyjęli uchwałę dotyczącą przystąpienia do opracowania zmian w „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Brenna dla obszaru Hali Jaworowej i zbocza góry Kotarz”. W odpowiedzi na oddolny nacisk ze strony mieszkańców oraz turystów, a także na liczne ogólnopolskie apele, 16 maja 2022 roku Rada Gminy uchyliła uchwałę, która umożliwiała zagospodarowanie tych terenów.
Szlaki turystyczne
Wędrówki na Kotarz są dostępne dzięki różnorodnym, dobrze oznakowanym szlakom turystycznym, które prowadzą przez malownicze tereny Beskidu Śląskiego. Można dotrzeć na szczyt z: Przełęczy Salmopolskiej, gdzie czas dotarcia wynosi zaledwie 50 minut;
szlak prowadzący z Siodła pod Klimczokiem zajmuje około 2 godzin i 10 minut,
natomiast droga z Brennej trwa około 2 godziny.
Pozostałe obiekty w kategorii "Góry i wzgórza":
Beskidek (860 m) | Grabowa (Beskid Śląski) | Malinowska Przełęcz | Siodło pod Trzema Kopcami | Trzy Kopce (Beskid Śląski) | Malinów (szczyt) | Malinowska Skała | Hyrca | Karkoszczonka | Kowiorek | Skrzyczne | Biały Krzyż (szczyt) | Górka Szczyrkowska | Hala Skrzyczeńska | Skalite (szczyt) | Siodło (pod Skrzycznem) | Przełęcz Salmopolska | Magura (Beskid Śląski) | Beskid WęgierskiOceń: Kotarz (Beskid Śląski)